Zelf vond hij de opening van de tentoonstelling over zijn werk misschien nog wel een groter feest. Of het tienjarig bestaan van zijn team. Samen met zijn dochters zijn die collega’s nu zijn belangrijkste klankborden, vertelt de tekenaar. Want nadat zijn vrouw in 2005 overleed, is hij alleen. „Zij had een enorm gevoel voor humor”, vertelt hij met pretoogjes. „Gelukkig heb ik mijn familie en mijn werk als steunpilaren. Kameraadschap en creativiteit houden me overeind.”

Over zijn achtergrond

Jan van Haasteren komt in 1936 ter wereld in Schiedam. In de oorlog kan hij amper naar school. Geen leraren en geen brandstof om de klas te verwarmen. „Om mezelf bezig te houden, zat ik thuis uren te tekenen. Achteraf is dat vormend geweest.” Bij iedere verjaardag krijgt hij potloden cadeau, met sinterklaas altijd een schetsboek in zijn schoen. Op school een vijf voor rekenen, maar een tien voor tekenen.

Na de hongerwinter weegt hij zó weinig dat het Rode Kruis hem na de bevrijding een half jaar naar een gastgezin in Engeland stuurt om aan te sterken. „Ik had het geluk dat ik bij een RAF-piloot in huis kwam die van tekenen hield. Hij stimuleerde me om met potlood en papier aan de slag te gaan.”

Over zijn opleiding

Hij gaat naar de ambachtsschool om het beroep van huisschilder te leren en volgt daarna vier jaar de opleiding voor beeldende kunst in Rotterdam, richting reclametekenen. „Liever wilde ik kunstschilder worden, maar mijn vader was bang dat ik daarin mijn brood niet kon verdienen.” In de reclame lukt dat wel: als bij de diploma-uitreiking zijn examenstukken in de aula worden tentoongesteld, krijgt hij meteen aanbiedingen van reclamebureaus die hem willen inlijven. Jarenlang maakt hij illustraties voor advertenties, posters en folders.

Over zijn loopbaan

„Eigenlijk ben ik geen reclameman. Ik kan wel een leuke tekening bij een campagne maken, maar in mijn hart vind ik het veel leuker om zelf verhalen en karakters te bedenken.” Dat kan als hij de overstap maakt naar de studio’s van Marten Toonder, waar ze filmpjes maken. Daarna werkt hij voor filmproducent Joop Geesink, voor wie hij verhaallijnen tekent voor de tv-karakters als Rick de Kikker en Loeki de Leeuw.

Volledige vrijheid vindt hij pas als hij aan de slag kan als striptekenaar. „De mensen in de stripwereld zijn ook zo leuk. Het zijn vrije denkers, met lak aan hoe het zogenaamd hoort.” Voor kranten en tijdschriften maakt hij tekeningen voor strips als Kappie, Tom Poes en Baron van Tast. Ook striphelden als ’Erik en Opa’ en ’Titus Trotyl’ komen uit zijn koker. „Dat werk is heel leuk, maar als striptekenaar werk je voor een hongerloontje. Daarom ben ik er altijd reclamewerk naast blijven doen. Op een dag vroegen ze me of ik ook iets met smurfen kon. Ik zei meteen ja. Dat is een gouden klus geworden.” Het stelt hem in staat om na een tussenstop in Hensbroek met zijn vrouw en dochters naar Bergen te verhuizen.

Over zijn puzzelsucces

In 1977 vraagt jeneverreus Bokma hem om een zogenoemde kijkplaat te maken: een poster met een stripverhaal. Dat slaat aan. „Een slijter die ik ken, vertelde dat klanten alleen voor de poster en niet voor de jenever kwamen.” Al gauw maakt hij zijn eigen Jan van Haasteren-platen. De kenmerken: absurdistische humor, gedetailleerde tekeningen, herkenbare karakters en grappen waarbij de underdog als winnaar uit de bus komt. Alles uitgevoerd in felle, vrolijke kleuren. „Iedere poster is een stripverhaal op zichzelf.” Vaste ingrediënten zijn de haaienvin (een erfenis van Baron van Tast), Sinterklaas en het portret van de tekenaar zelf.

Het wordt helemaal groot als Jumbo de tekeningen als puzzels gaat uitbrengen. Als Van Haasteren 65 wordt, zet hij zijn reclamewerk opzij en tekent hij alleen nog voor de puzzels. Inmiddels heeft hij er honderd gemaakt. „Eén puzzeltekening is voor mij ongeveer twee maanden werk.” Maar puzzelaars kunnen er geen genoeg van krijgen. Om aan de vraag te voldoen heeft hij nu tien jaar zijn eigen team, waarin hij als Studio Jan van Haasteren samenwerkt met zijn geestverwanten Dick Heins en Rob Derks, Mars Gremmen en Wilma van den Bosch. Zelf tekent hij nog drie platen per jaar.

Over zijn aanpak

Hij begint met een potloodschets, dan trekt hij de lijntjes over met een kroontjespen en inkt. Daarna volgt het inkleuren met een penseel en ecoline. Maar de kern is vooral de grapdichtheid van de tekeningen. „Om die op papier te krijgen, moet je met een knipoog naar mensen kunnen kijken. De kunst is om van het leven zelf te proeven en dat in tekeningen te vertalen. Daarvoor moet je een beetje rebels zijn, misschien een beetje antiautoritair. Want soms mag je best even stiekem je middelvinger laten zien.”

Over de internationale vraag

De Jan van Haasteren-puzzels worden inmiddels verkocht in alle uithoeken van de wereld. Kijk naar de reacties in zijn felicitatieboek en je ziet de internationale gekte: vanaf Texel stuurde puzzelaar Hanneke een foto van haar poes Toos tussen de puzzelstukjes, Maarten uit Afrika meldt dat het puzzelwerk hem afleiding biedt in zijn afgelegen dorp en uit Polen kwam een foto van liefhebbers die hun hele kamer hebben behangen met zijn puzzels. Houden de tekenaars rekening met de klantenkring over de grens? „Een beetje. In Amerika zijn ze nogal preuts. Daarom zijn we voorzichtig met bloot in de tekeningen.”

Over verklaringen voor het succes

„Puzzelen geeft rust. Het zet je hoofd even op een veilig spoor. Ieder stukje dat je legt, is toch een klein succesje. En ieder stukje vertelt ook weer een nieuw detail van het hele verhaal. Voor fans is het een sport om hun favoriete personages te herkennen. Die lezen de puzzel als stripverhaal en willen weten hoe het verder gaat. Door die extra lagen te bieden, blijven fans heel trouw.”

Over de tentoonstelling

„Ik ben fan van het werk van tekenaar Marius van Dokkum. Zijn kaarten zijn hele stripverhalen in één afbeelding. Toen ik bij zijn museum in Harderwijk was, raakten we aan de praat. Zo ontstond het idee om daar een expositie over mijn werk te houden. Het resultaat is bijzonder geworden.” De tentoonstelling heet ’Alle gekheid op een stukje’. Bezoekers volgen het maakproces van een puzzel, zien voorbeelden en kunnen zelf achter een tekentafel aan de slag om een ontwerp á la Van Haasteren te creëren. „Zo worden ze zelf onderdeel van een puzzel.”

Over de toekomst

„Ik ga door. Ik teken niet meer zo snel als vroeger, maar ik werk nog veel te graag om het te willen missen.”

Expositie in Harderwijk

De tentoonstelling ’Alle gekheid op een stukje’ biedt een kijkje achter de schermen van Studio Jan van Haasteren. Te zien tot en met 14 januari 2024 in het Stadsmuseum Harderwijk.

https://www.stadsmuseum-harderwijk.nl/tentoonstellingen/alle-gekheid-op-een-stukje/